ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹਾਂ ‘ਤੇ ਵੱਡਾ ਫੈਸਲਾ, ਕਿਹਾ- ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਆਹ ‘ਜਾਇਜ਼’ ਨਹੀਂ
Hindu Marriage: ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ‘ਸੰਸਕਾਰ’ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਮੈਰਿਜ ਐਕਟ 1955 ਦੇ ਤਹਿਤ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਸਹੀ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਮੈਰਿਜ ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਜਾਇਜ਼ ਵਿਆਹ ਲਈ ਇਕੱਲੇ ਮੈਰਿਜ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਰਸਮ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇੱਕ ਜੋੜੇ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਤਲਾਕ ਦੀ ਮੰਗ
ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਦੋ ਸਿੱਖਿਅਤ ਵਪਾਰਕ ਪਾਇਲਟਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਤਲਾਕ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ‘ਚ ਦਿੱਤੇ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ‘ਚ ਬੈਂਚ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ‘ਵਿਆਹ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣ ਲੈਣ ਕਿ ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਪਵਿੱਤਰ ਹੈ।’
ਅਜਿਹੇ ਵਿਆਹ ਹਨ ਗੰਭੀਰ ਅਪਰਾਧ !
ਬੈਂਚ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਿਆਹ ‘ਗਾਉਣ ਅਤੇ ਨੱਚਣ’, ‘ਪੀਣ ਅਤੇ ਖਾਣ’ ਜਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜਾ ਦਬਾਅ ਪਾ ਕੇ ਦਾਜ ਅਤੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਇਕਾਈ ਹੈ।
‘ਮੈਰਿਜ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਦੂ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ’
ਬੈਂਚ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਜੋ ਕਿ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸੱਤ ਚੱਕਰਾਂ ਵਰਗੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਐਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ, ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮੁੱਦਾ/ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮਾਰੋਹ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੱਤਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਅਜਿਹੀ ਰਸਮ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 7 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਰਜਿਸਟਰਡ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਹਿੰਦੂ ਮੈਰਿਜ ਐਕਟ ਦੀਆਂ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬੈਂਚ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਵਿਆਹ ਸਹੀ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਇਸ ਨੂੰ ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 7(1) ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸੰਸਕਾਰਿਤ’ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਵਿਆਹ ‘ਚ ਫੇਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ : ਅਦਾਲਤ
ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਧਾਰਾ 7 ਦੀ ਉਪ ਧਾਰਾ (2) ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਪਤਪਦੀ ਅਜਿਹੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਸਮਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਭਾਵ ਲਾੜਾ-ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਅਗਨੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੱਤ ਫੇਰੇ ਲੈਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਸੱਤਵੇਂ ਕਦਮ ਤੋਂ ਬਾਾਅਦ ਵਿਆਹ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਲਾਗੂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਜੋੜੇ ਵੱਲੋਂ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਪਤਪਦੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।